Bosna i Hercegovina slavi Dan državnosti, ali znamo li šta zapravo znači državnost?
Bosna i Hercegovina danas slavi 80 godina od kada su vijećnici ZAVNOBiH na temeljima antifašističke borbe obnovili njenu državnost. O pojmu državnosti kroz historiju i šta to zapravo znači razgovarali smo sa bosanskohercegovačkim historičarima.
Profesor antičke historije na Odsjeku za historiju, Filozofskog fakulteta u Sarajevu Salmedin Mesihović da se temelji sadržine onoga što se u modernom svijetu označava pojmom državotvornost nalaze u klasičnoj grčko-rimskoj civilizaciji.
Šta je državnost bila u antici?
“Tada u stoljećima prije nove je bilo definirano da politička zajednica treba da bude temeljena na onima koji se smatraju nositeljima suvereniteta, odnosno punopravnog građanstva, na grčkom politikos, a na latinskom civitas. Ti sa punopravnim građanstvom nazivaju se na grčkom politesna latinskom civis, ali su nerijetko iz te kategorije izbačeni drugi stanovnici političke zajednice (žene, stranci, robovi, pojedine potčinjene skupine)”, objašnjava Mesihović.
Osobe sa punopravnim građanstvom su kreirali, vodili i upravljali političkim institucijama određene zajednice koja se na grčkom naziva polis, a na latinskom res publica (odnosno republika danas).
“Ovaj koncept se napušta u srednjem vijeku, kada suverenitet prelazi na međusobno isprepletene carsko/kraljevsko feudalno ustrojstvo i religijske institucije, pa se politička vlast temelji na feudalcu koji “drži“ pod kontrolom i svojim pravom određenu teritoriju. Stanovništvo izvan ovog feudalno – religijsko ustrojstva je lišeno bilo kakvih političkih prava”, kaže Mesihović.
Nakon toga, pojašnjava Mesihović, sa prestajanjem feudalnog poretka, ponove se vraća na postavke političkih odnosa koji su definirani za grčko- rimske klasične civilizacije, sa tim da u novovjekovnim državama temeljenim na klasama, država treba da je u interesu imućnih građana.
“Nakon oktobarske revolucije, taj koncept se dodatno proširuje sa načelom da “republika“ treba da zadovolji ne samo interese povlaštenih građana, nego i ostatka stanovništva, znači i individualna i kolektivna prava i interese građana i skupina unutar države. Vođeni upravo posljednjim načelom su bili motivirani i oni državotvorci sa zasjedanja u Mrkonjić Gradu (gdje je nakon utemeljena moderna državnost Bosne i Hercegovine) i četiri dana kasnije u Jajcu (na kojem je ta moderna državnost priznata)”, zaključuje Mesihović.
Srednjovjekovna Bosna
Dženan Dautović, profesor srednjovjekovne historije na Univerzitetu u Tuzli kaže kako termin državnosti nije adekvatan kada se govori o srednjem vijeku.
“Sama država kao oblik političkog ujedinjenja nije postojala u tom smislu. Ono što možemo pokušati jeste da ukažemo na temelje političkog organizovanja bosanske banovine, odnosno bosanske kraljevine”, kaže Dautović.
Pojašnjava da kao i u drugim evropskim kraljevinama ti temelji su blizak kontakt svjetovne i duhovne vlasti, svaka srednjovjekovna država ima ta dva glavna stuba svoga opstojstva.
“U srednovjekovnoj Bosni svjetovnu vlast su predstavljali vladajuća porodica Kotromanića i najvažniji baroni, velikaši koji su bili okupljeni u državni sabor ili stanak. Drugi stub bez kojeg prvi ne bi mogao egzistirati jer ne bi imao jurizdikciju, opravdanje je vjerski. Njega je najprije oblikovala bosanska biskupija do njenog premještanja van Bosne odlukom Pape polovinom 13. stoljeća, a zatim na njeno mjesto je uskočila Crkva Bosanska koju su formirali bosanski krstjani kao redovnički red. To su dva osnovna stuba srednjovjekovne Bosne”, kaže Dautović.
Obnova državnosti
Profesor historije 20. stoljeća na Odsjeku za historiju Filozofskog fakulteta u Sarajevo Husnija Kamberović pojašnjava da je na prvom i drugom zasjedanju ZAVNOBiH-a uspostavljeno teritorijalno jedinstvo Bosne i Hercegovine.
“Podsjećam da je BiH u monarhističkoj Jugoslaviji bila teritorijalno razbijena na banovine i da je svijest o bosanskohercegovačkom jedinstvu u Kraljevini Jugoslaviji sistematski razarana. Kada je 1929. uspostavom banovina Drina prestala biti granica, ban Drinske banovine je to smatrao velikim historijskim uspjehom. BiH je od svih zemalja u jugoistočnoj Evropi imala najstabilnije granice (kontinuitet tih granica je gotovo neprekinut od 1699. do 1929), ali je to terotirijalno jedinstvo 1929. razbijeno. ZAVNOBiH 1943. ponovo uspostavlja to jedinstvo, kao pretpostavku za oživljavanje bosanskohercegovačkog identiteta”, kaže Kamberović.
ZAVNOBiH je također uspostavio institucije vlasti koju čine domaći ljudi i uz to postavio kao princip postavio ravnopravnost svih nacionalnih zajednica u Bosni i Hercegovini i donio pravne norme po kojima se uspostavlja jednakost pred zakonom što je također pretpostavka izgradnje moderne države.
“BiH od 1943. do 1992. ne funkcionira kao neovisna država, ali se ona u ustavnim rješenjima definira kao ‘socijalistička državna zajednica’. U razdoblju socijalizma, BiH gradi svoj zaseban identitet, što je posebno viudljivo takom 1960-ih i 1970-ih godina, kada je ona definitivno izborila svoj ravnopravan status sa ostalim republikama jugoslavenske federacije. Ustav iz 1974. će biti pravi temelj na kojem će se graditi državnost Bosne i Hercegovine poslije 1992. godine. Naravno, nezavisnost i državnost su se morale vojnički braniti, i konačno, kroz Dejtonski sporazum je potvrđen međunarodni i državni kontinuitet BiH”, zaključuje Kamberović.
